Abenduak 3, Euskara eta Nafarroaren Eguna
Aitzol Altuna Enzunza
“Historiak erakusten
digu, independente izan ginela, eta ez genuela izateari utzi gure arbasoen
borondatez, baizik eta espainiar konkistengatik eta frantsesen handinahiagatik.
Gure interes nagusia ez dago iraganean, egunerokoan eta etorkizunean baizik.
Guretzat, memoria historikoaren berreskurapena, askatasunerako eta gure
eskubideen defentsarako aurrera pausu bat da” Pablo Antoñana, Bianako Printzea Saria
1996an.
Aldaketa bi izan ziren agian esanguratsuenak. Lehena, nafar erregea handik aurrera ez zen Kortean hautetsia izango, Eneko Aritza lehen erregetik izan zen moduan.
Honek, adibidez, XIV. mendean Frantzia eta Nafarroako koroaren banaketa ekarri zuen, nafarrek, Joana II aukeratu zutenean, Frantzian emakumeek koroarik ezin zutelako eduki, Lege Salikoa zela eta.
Bigarrena, administrazioaren hizkuntzaren alorrean izan zen. Beste Estatu batzuetan gertatzen ari zen bezala, lehenengo aldiz historian, herri-hizkuntza jakitea derrigortzen zen, euskara Nafarroaren kasuan, baina justizia administrazioan soilik.
Louisek, temati jarraitu zuen, bi koroak bere buruan eta bere oinordeekoengan mantendu nahi horretan, eta 1620ko urriaren 15ean Ediktu baten bidez, Frantzia eta Nafarroaren betirako lotura aldarrikatu zuen, bere erresuma “France et Navarre” deituko zen geroztik. Ediktuan, Frantzia gelditzen zen subirano, Nafarroa eta Biarno menpeko Estatuak bihurtuz.
Biarnoko bizkonderria, Nafarroako koroako beste Estatu subirano bat zen, Andorrako printzerriarekin batera; azken hau, oraindik aske gelditzen den azken Estatu piriniarra delarik.
Nafarroa eta Biarnoko Estatuen ordezkariek, euren parlamentuetan (Donapaleun eta Pauen), Ediktua euren Konstituzio edo Foruen-kontrakoa zela aldarrikatu zuten, eta bera onartzen zutenek, “aberriari traidore” zirela zabaldu zuten. Altxatutako biarnesak jazarriak izan ziran, Bordelen epaituak eta erahilak.
Nafarroako Korteak, 1683. urtean adierazi zuen: “Nafarroako eta Frantziako erreinuak anitzak dira, ezberdinak bata besteagandik, bakoitza, bere oinarrizko legeen pean gobernatu behar dira, baina inoiz ez bateratuak”.
Konkistan oinarritutako legeak nuluak dira eskubide internazionalean. Konkistatzaileek, nafarron aurka hartzen dituzten erabakiak: Gizateriaren aurkako delituak dira.
Menperatutako
Estatu bat ez da desagertzen, bere Herria desagertzen ez den heinean. Momentuz,
azken euskaldun askea, orain dela 400 urte jaio zen.
NAPARROARI
“Ene sortzeko agerietan ni naiz baxenabartarra,
titulu horrek lehen hitzean galtzen du bere indarra;
ni “beheretar” zendako deitu, nerez banaiz orotarra?
goi ta beherik ez da enetzat, Naparro bat da bakarra.
Bainan enetzat, o Naparroa, ez da ezin igarria
izena nola gorde duzun zuk eta guk hartu berria:
enbor sendoan sartu baitzuten aizkora beldurgarria,
zure laurki bat bertzerik ez da ni bizi naizen herria.
Betikako arrain haundien lege okaztagarriak (iguingarria)
gaitu napartar anai arrebak bi taldetan ezarriak;
bainan ele huts dira tratuak, itxura huts zedarriak,
hitzez ta harriz ezin hautsiak dira gure lokarriak”.
Xalbador, “Odolaren mintzoa” (1976).
Mendebaldeko nafarrak, bardin.
