GOIENA ALDIZKARIAN ELKARRIZKETA:
“EUSKALDUNTZE BERANTIARRA HIPOTESIAZ” Aitzol Altuna Enzunzari:
Hemen liburuaren nondik norakoa eta erosteko aukera:
- Zer da Euskalduntze berantiarraren hipotesiak planteatzen duena?
Tesi honek, 100 urte ditu, eta planteatzen dauana, gaurko Bizkaia, Gipuzkoa eta Araban bizi ziran herriek (karistioak, barduloak eta autrigoiek), ez ebela euskaraz berba egiten erromatarrak etorri aurretik, zelta hizkuntza bat baizik. Baina, V-VI mendean, gaurko Nafarroa Garaitik etorri zan baskoien inbasio batek, ekarri eban euskara.
- Oraindik hitzaldiak eskaintzen jarraitzen duzu duela hiru urte idatzitako liburuaren harira. Zergatik pizten du horren interes handia gai honek?
Zergatik? Batetik, ETBk, behin eta berriro emoten ari dalako Santanaren “Euskalduntze Berantierra” dokumentala, edo antzeko batzuk, eta jendeak interesa dauka bertan esaten direnak egia ote diren jakiteko. Bestetik, Iruña-Veleiaren auzia izan berri dalako, eta teoria honekin zer ikusia dauka. Iruña-Veleiako euskarazko hitzek, Euskalduntze Berantiarra hipotesia bertan behera uzten dabe, eta Espainiako hainbat historialari agertu dira aurka, ostrakok ikusi barik ere, euskarazko hitzak ezin diralako agertu Arabako erromatar hiri baten…euren iritziz, noski, nahiz eta Arabako beste leku batzuetan agertu diren.
Hemen azalpen osoa, sententzia judizialaren ondorioak barne:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2014/08/la-importancia-de-iruna-de-oka-veleia.html
- Zeinek bultzatzen du eta zein arrazoi ematen ditu horretarako?
Espainiako historia akademikoek bultzatzen dabe orokorrean teoria hau azken 100 urteetan, salbuespenak-salbuespen.
Hauen buru, gaur egun, Martín Almagro dago, Real Academia de la Historia de Españako “anticuario perpetuo” titulua daukonak. Baina, batez ere, Alberto Santana, hau, Espainiako Universidad Nacional de Educación a Distanciako irakasle ohia da eta orain Bizkaiko Diputazioko funtzionarioa, baina ETBrako egindako lanengandik ezagunagoa dena: “Una historia de Vasconia” dokumentalak.
Ze arrazoi ematen dabe? Ofizialki, euren ustez, hipotesi hori benetakoa dala, noski.
 |
| Franquismoaren garaiko historia liburuetan euskaldunak desagertu ginan |
- Zein puntura arte dago onartuta hipotesi hori euskal filologo, historialari eta bestelakoen artean?
Euskaldunen artean, batek ere ez dau onartzen, nik daki dala behintzat, eta ez dago hipotesi honen aldeko inongo lanik.
Euskaltzaindia kontra dago. UPV/EHUko irakasleen artean ere, ez dot bat bera ere ezagutzen hipotesi hau onartzen dauanik, ezta dokumentalean agertzen direnak ere ez. Alde dagoen Aranzadiko arkeologorik ere ez dot ezagutzen... eta abar.
Hona hemen hainbat euskal historialari, arkeologo, filologo eta euskal kulturaren arloko jendearen sinadura eta gutuna hipotesi hau salatzen:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2016/10/euskalduntze-berantiarra-dokumentala.html
- Zu zeu hipotesiaren kontrakoen
artean zaude, eta horren adierazle duela urte batzuk idatzi zenuen liburua . Ze
hutsune ikusten diozu hipotesi hori sostengatzeko erabiltzen diren arrazoiei?
Alde historikoan: ez dago inongo dokumenturik inbasio horretaz aritzen denik.
Arkeologiaren aldetik: orain arte indusketa guztietan, jende beraren jarraipen bat egon dala argi gelditzen da, beraz, erromatar aurretiko gure arbasoak zeltak baziran, gu ere zeltak gara, eta horrek, ez dauka inongo zentzurik.
Hemen azalpen osoa:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2016/02/la-arqueologia-desmiente-la-hipotesis.html
Epigrafia eta filologiaren aldetik: Koldo Mitxelena erabat kontra zegoen, nahiz eta dokumentalak bestelakoa esan. Nik Santanari Mitxelenaren testu zehatza eskatu neutsan, baina ez eustan emoten jakin.
Berriki, Luis Mari Zalduak euskaltzainak, martxoan atera dauan liburuan agerian gelditzen dan bezala, ez da posiblea hipotesia, ez baita ageri euskara edo latina izan zitekeen beste edozein hizkuntzaren aztarna nahikorik gure artean.
Gainera, bardulo, karistio edo autrigoien artean ere, euskarazko berbak agertu dira, nire liburuan edo blogean ikusi ahal dan lez.
Hemen azalpen osoa:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2021/03/los-nombres-indoeuropeos-en-la-baskonia.html
ADN azken ikerketek ere, hipotesi hau desmuntatu dabe. Harvard eta Bartzelonako Unibertsitateko ikerketek demostratu dabe, azken 3000 urteetan, euskaldunok ez dogula ADN barririk jaso. Hau da, ez gara beste herri batzuekin, oraintxu arte, elkartu.
Honek esan gure dau, Goi Erdi Aroan, hona, ez zala inor etorri, bertakoen esku zegoen lurralde hau. Orain 3000 urte baino gehiago zeltak bagina, orain ere izango ginatekela.
Hemen azalpen osoa:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2015/12/el-celtismo-en-la-hipotesis-de-la_15.html
- Beste hipotesi soil bat da euskalduntze berantiarrarena, ala badaude bestelako interesak hipotesi horren atzean?
Bai noski. Arestian komentatutako espainiar historialari horiek, espainol etnozentristak eta nazionalistak dira.
Eurentzat, Espainia batasuna egiaren aurretik dago, eta teoria honek, horretarako, lagungarri suertatzen jake.
 |
Almagro eta enparauek erabilitako mapa, non euskaldunak desagertaraziak izan gara, espainiar eskola eta unibertsitateetan irakasten den ohizko mapa, Euskal Erkidego Autonomoan eta Nafarroako Erkidego Foraleko hainbatetan barne |
- ETBko Vasconiako historia bat saioan euskalduntze berantiarraz egiten da berba. Eta horrekin oso kritiko agertu zinen bere momentuan.
Bai, ETBko zuzendari ohiarekin, Maite Iturberekin, zuzendari-ordearekin, euskarazko arduradunarekin, dokumentalaren zuzendariarekin eta Santana berarekin ere elkartu ginanean, eurei esan geuntsen: Dokumentala gezurrak esaten dauzala, batetik ez dala barria, 100 urte daukazalako eta Koldo Mitxelena kontra agertu zalako eta ez alde, dokumentalean behin eta berriz esaten dan bezala, beste gauza askoren artean. Berrikuntza bakarra, Nafarroa Garaira, Aquitaniatik etorri zala euskara esatea da, ordurako bertan galdua zelako.
Gainera, hipotesiaren kontra dagozan historialari edo arkeologoen iritziak nahita izkutatu dira. Euskaltzaindiako filologoak kontra dagoz eta gutun bat ere bidali eben ETBri, eta prentsan agertu zan gure gutuna sinatu eben hainbat historialari oso ezagunak ere bai kontra dagoz.
- Eta egongo da galdetuko duenik: eta hau guztia, zergatik da garrantzitsua? Zergatik inporta du hainbeste euskara Gipuzkoara edo Arabara duela mende gutxi batzuk edo duela mende asko heldu izana?
Egia balitz, onartu beharko geunke eta kitto. Baina, argi dago ez dala egia, beraz, horren atzetik beste intentzio bat dagoela argi dago, kasu honetan, esan bezala, espainol nazionalismoa.
Adibidez, hipotesi honen alde egon zan politiko eta historialari inportanteenak, Claudio Sánchez Albornoz errepublikarrak, esan eban bezala: “y me parece seguro que quienes hoy se llaman vascos – en verdad están vasconizados- no son, mal que les pese, sino españoles todavía no romanizados de manera integral”. Hipotesi honekin, euskara aurretik hemen latina berba egiten zala azpimarratu gure dabe eta ez euskara, Espainiako txoko guztietan bezala.
 |
| Dokumentalaren harira, El País Espainiako egunkariak, artikulu luze bat atera zuen. Bertan, Bizkaia, Gipuzkoa eta Araban euskara ez zela hitz egiten dio eta gero euskaldundu zela. Gaur egun, lehen erromantzatuak ziren haiek, ETA bitarteko, beste batzuei euskara inposatzen diotela dio egunkari honek |
- Eta gure hizkuntzaren eta herriaren jatorriak zergatik pizten du horrenbesteko interesa, bai hemen zein atzerrian?
Hemen interesa piztea normala da, munduko leku guztietan gertatzen da norberaren hizkuntza edo kulturaz interesa edukitzea.
Euskararekiko interesa Erdi Arotik dator, atzerrian zein bertan. Euskaldunek, Erromatar Inperioari zelan egin eutsagun aurre azaldu ezin ebelako, inguruko herri eta hizkuntza guztiak galdu zirenean, zeltak edo iberoak barne. “Vasco-cantabrismo” hipotesiaren garaia zan.
Gero, hizkuntza “isolatua” izanik, bere ahaideak edo jatorria aurkitu nahian ibili dira filologoek, Humboldten garaitik aurrera batez ere (1800. urtea), eta dozenaka hipotesi bota dira ordutik.
- Euskaldunon lehen estatuaz ere egiten duzu berba Aitzol, Baskoniako dukerriaz. Zer kontatu dezakezu Baskoniako dukerriaz?
Harrigarria dela euskaldun guztiok bere berri ez jakitea. Askok, existitu zala ez dakite, beste askok, estatu bat izan zala. Ikastoletan, behin eta barriz emon beharreko gaia izan behar zan, beste herriek egiten daben moduan, horrela, ez genuke Estatu bako herri bat garela barriro entzungo, nondik gatozen jakingo genuke eta zer egiteko gai garen. Baskonia eta Nafarroako Estatuak, gauza bera direla jakingo genuke, 1000 urteko historia subiranoa dabenak, Espainiak, esate baterako, erdia bakarrik dauanean.
- "Euskaldunak ez gara gure historiaren idazle izan, gaur egun ere ez". Zergatik diozu?
Batetik, ez daukagulako gure historia akademiarik, ezta edukitzeko asmorik, euskara batua dogun bezala eta Euskaltzaindia. Bertoko unibertsitateetan, harrigarria bada, ez da gure historiarik irakasten, edo oso gutxi.
Bestetik, gure historia, Frantzia edo Espainiako historiaren parte bat bezala irakasten da ikastoletan edo eskoletan, determinismo historiko hutsa da hori: “unidad de destino universal”. Beraz, ez gara gure historiaren jabe, besteen kontakizunak darabilguz beti, gure arbasoak gureak ez balira bezala.
Adibidez, Baskoniako edo Nafarroako, zenbat duke eta erregeen izenak dakiguz? Eta espainol edo frantses erregerenak? Azken hauenak askotaz be gehiago, seguru.
Hemen azalpen osoa:
http://nafarzaleak.blogspot.com/2018/03/mitos-unionistas-de-espana.html
- Euskararen eta historiaren buelta beste liburu bat ere baduzu, orain ez asko argitaratu dena: El euskera en los Estados en los que se ha hablado. Euskara berau hitz egin den Estatuetan. Eta deigarria da, izan ere gehienei galdetuko baligute euskara ze estatutan hitz egin den, Espainian eta Frantzian esango genuke... baina gehiagotan ere bai historian zehar...
Bai, honetan ere euskaldunak kaka-nahaste izugarria dogu, eta gure burua txiki-txiki ikusten dogu beti. Estatu bat ere zer dan definitzeko zailtasunak ditugu, nahiz Estatu arrotz bi egunero sufritu.
Euskaldunok, gure Estatua sortu genuen Erromatar Inperioa jaustean, eta 1000 urtez, amaigabeko borroka batean, mantendu. Azken euskaldun askea, orain dala 400 urte jaio zan, 1620an, Nafarroako Erresuma Frantziaren menpe gelditu zanean.
Nire
azken liburu honetan, Estatu bat zer dan azaltzen dot eta noiz sortu ziren
Estatu modernoak. Zein Estatuetan berba egin zan edo berba egiten da euskera,
eta zein izan dira Estatu hauen politika euskerarekiko: Frantzian eta
Espainian, baina baita Baskonia-Nafarroan, Aragoin, Biarno-Aquitanian edo Andorran.
Hemen link-a:
https://lehoinabarra.blogspot.com/2020/02/el-euskera-en-los-estados-en-los-que-se.html
