ORREAGA EDO EUSKAL ESTATUAREN SORRERA
Kontuan izanda, estatuaren sorrerari dagokionez, litekeena dela Paleolitoaren amaieran sortzeko prest egotea azken klima-aldaketekin, biztanleria sedentarizatzearekin (ager vasconum delakoan batez ere, baina baita saltus-en), animalien heziketarekin, artzaintza areagotzearekin, nekazaritzaren hasierarekin, ondorengo teknologia-aldaketekin eta ondoriozko hazkunde demografikoarekin batera eta banda primitiboaren pixkanakako atomizazioa edo desintegrazioarekin, eta haren ordez oinarrizko familia-unitateak sortzean (households), behin baino gehiagotan bizilagunekin lankidetzan eta gudan jarraituko luketenak, askatasun eta berdintasun-baldintzetan, biztanle gehiago edo gutxiago dituzten euren gotorleku eta bizileku autonomoetatik (haranetan edo mendi magaletan).
Gipuzkoako Diputazioaren Bertan aldizkaria: "Burdin Aroko herri harresituak Gipuzkoan" Xabier Peñaver eta Sonia San José |
EUSKAL LEHEN ESTATUAK
Une batetik aurrera, eta ezagutzen ez ditugun arrazoiengatik —endogenoak eta/edo exogenoak-, nagusitzeko borondateari ezin izan zien aurre egin, eta familia horietako batzuk botere-maila desberdinetara iritsi ziren, eta, denborak aurrera egin ahala, buruzagitza politiko iraunkor bihurtu ziren estilo zibilizatuan, hau da, estatu bihurtuz eta mantenduz, indarkeriaren bidez, gizartearen antolaketa hierarkiko edo asimetriko batekin, gizarte-identitatea ahaidetasun bidez adierazten zen klan edo fakzioetan banatua. Hortik aurrera, egoera bakoitzeko indar-korrelazioaren arabera hedatuz edo murriztuz joango da familia horien nagusitasuna.
Beraz, ez dago berrikuntzarik, ez liskarretan, ez aliantzetan, estatuak orain arte izan duen jarduteko modu funtsezko eta etengabean. Hainbat euskal herriak edo tribuak, aipatutako prozesuaren bilakaera-fasean egongo lirateke erromatarrak, ordurako birus inperialista zeharo jota (azkenean, ezinbestean, zesarismora eramango dituena), haiekin harremanetan jartzen direnean, gutxi gorabehera hurbiletik eta gutxi gorabehera modu jarraian (K.a. III. mendearen amaieran), garaiko hainbat idazkitan banan-banan aipatzen dituztenean —ez, ordea, nahi genukeen zehaztasunarekin eta xehetasunarekin—.
Hala ere, gure garaiko V.
mendean, lurralde horietako biztanleei erreferentzia egiten dieten idazleek
—guztiak kanpotarrak—, oro har, baskoiak deitzen diete, eta beraz, ez dakigu
nola deitzen zioten euren buruari eta euren artean. Segur aski, tribuen arteko
harremanak nabarmen handitu ziren alderdi guztietan erromatarren menderakuntza
desagertu ondoren, eta eragina izango zuten batak bestearengan hizkuntza eta kultura
funtsean komunak zuten neurrian, baina, euren artean bereizten jarraituko ziren eta
autonomia-maila handia mantenduko zuten, oraindik bederatzigarren mendeko
kronika asturren batek islatzen duen bezala.
Bestalde, esan behar da, garai
horretan eremu erromanizatuenetan kultura autoktonoa berreskuratzeak, aurretik
esan duguna adierazten duela: erromanizazioa ez zela hain sakona izan
herri-geruzen artean, batzuk, ebidentzia guztien kontra sinestarazi nahi diguten
bezala.
Baina, indigenen kokaleku politiko
eta berreskuratze kulturalerako aldi autonomo eta emankor horrek erromatarren menderaldia
desagertu eta berehala, gutxi iraun zuen; izan ere, 581. urtean, euskaldunak
berriro ere borrokatu ziren frankoen eta bisigodoen aurka, ordurako gure lurraldeko iparraldean eta hegoaldean politikoki finkatuak eta antolatuak. Eta
jarraitutasunik gabe agertuko dira gero arabiarrak, eta geroxeago Asturiasko
erresuma sortu berria.
Garai horri buruz, Lizarrako J.M.
Lacarra historialarik dio: “Ezbairik gabe, borroka hain luze batek lagundu behar
izan zuen baskoien artean organizazio bat sortzen, izen handiko buruzagi
batzuen agindupean, eraso eta defentsarako erabilgarri ziren gizonak batuz,
modu iragankorrean bada ere (…). Hori guztia asma dezakegu, baina ezer ezin dugu
ziurtasunez esan. Hurrengo bi mendeetako historia ez litzateke, nolabait,
orain iradoki izan dugunaren jarraipena baizik” ("Historia del Reino de Navarra
en la Edad Media", Nafarroako Aurrezki Kutxa, 1975).
Euskal nazioak edo nazioek garai
berriek eskatzen zuten botere politikoa eraikitzeko egin zuten lehen
ahaleginetako bat Baskoniako dukerria izan zen (K.o. 600); saiakera hori,
azkenean, zapuztu egin zen, besteak beste, bere independentzia goragoko botere
baten deribatu formaltzat hartu zutelako.
Tourseko Gregorio frankoen kronistak VI: mendean: "Baskoinak mendi gainetatik behera abailan lautadara jeisten dira, mahats eta soro lurraldeetan auzoak suntsituz, etxe bizitokiak sutan kiskaliz, ganadua harrapatuz eta jenderik ere gatibu atzemanez... (Anales de Historia Eclesiástica de los Francos, lib. 9, kap. 8, zenb. 7). |
ORREAGAREN ESANAHIA
Ahalegin hori eta beste batzuk, iraun ahal izango zuen antolaketa politikoa lortzeko —segur aski, Erromatar Inperioa erori ondoren hasi zirenak, modu zehaztugabe eta enbrionarioan—, azkenean, beranduenez, VIII. mendearen azken urteetan Orreagan armada frankoari eragindako porrotaren ondoren osatu zen.
Aritzatarrek Inperio Karolingiaren aterki politikoa ez onartzea, izenez bazan ere, Iruñeko eliteen eta seguruenik Elizaren iritzien kontra, nabarmendu egin behar den datua da, irizpide taktikoak albo batera utzita. Lacarrak hau adierazten du: “garai horretan, Iruñeak ez du bere aginpidea eskualde bati ematen, alderantziz baizik, hiria landa-ingurunea menderatzen duen agintari indigenaren mende geratzen da (berriro ere barbaroen eta zibilizatuen arteko kontrajartze nabaria). Autore frankoek esaten digute VII. mendean Iruñea nafarren gotorlekua zela, eta izen hori lehen aldiz entzuten da hegoaldeko isurialdeko euskal ‘barbaroei’ aplikatuta".
"Euskal Herriari, hemen Askatasunaren alde borrokatu zena eta Carlomagno garaitu zuena" |
Orreaga esanahi demokratiko sakon batez betetako borroka da, zeinetaz oraintxe bertan ere hausnartu beharko genukeen. Memoria historikoa, baita esperientzia eta kultura politikoa, gutxietsi ezin diren botere-moduak direlako.
Euskaldun barbaro edo basatiaren mitoaren esanahiaz Joxe Azurmendi aritu zen, artikulu honetan biltzen dudan bezala: Fredegario (quod more solito sicut semper fefellerunt Vascones). Parez-pare, Erregeen letania daukagu: Vasconias depredatur; Pampilonam capit; partem Vasconiae occupat; Vascones una expeditione vastavit; Vascones humiliavit; cum omni exercitu Vasconiae partes feroces Uvasconum gentes debellaturus aggrediens etc. https://lehoinabarra.blogspot.com/2020/08/euskaldun-basatiaren-mitoael-mito-del.html |
887. urtean, Nabarrako Erresuma
Friburgon onartu zuten han elkartu ziren erreinuek. Era berean, Luciano Serrano
historialari gaztelarrak onartu egin behar du: “Hamargarren mende hasieran Baskonia
erreinu bihurtzen da, eta ez BERE (EREMU) ZAHARRAREKIN bakarrik, baizik eta
euskal hizkuntzako herrialde osoarekin” (“Orígenes del Señorío de Vizcaya en
época anterior al siglo XIII” 1941).
GARAI BERRIAK HELDUKO DIRA
Erresuma pirenaikoaren eraketa
material eta formalak, printzearen eta herriaren arteko itunaren gainean eratu
eta mantendu izanak, haren izaera konfederalak, biztanleen idiosinkrasiak eta
ohiturek, bere praktika politiko zehatzak, haren legezko kode desberdinek: haren izaera demokratikoa erakusten dute, nahiz eta horrek gure etsaiei molestatzen
duen eta, arbitrarioki, hura ukatzen saiatzen diren.
Eneko Aritza Ximeno 824. urtean Orreagako Bigarren Gudaren ondoren, errege izendatzen dute itun baten bidez |
Ez dugu haiekin egungo baldintzetan eztabaidatzeko asmorik. Bibliak aipatzen dituen ergelen bezalako zerrenda luzea osatzen dute, eta arazo larriagoak ditugu haiei beren eremuan eta haiek ezartzen dituzten arauekin aurre egitea baino.
Lapur intelektual handiak gain, ongi ordaindutako funtzionarioak dira, garai batean López de Palacios Rubios, Llorente eta Balparda izan ziren bezalakoak, gu nahasteko eta ahultzeko enkargua dutenak.
Garai berriak etorriko dira, gure unibertsitateetako ikasleak gure iragana objektiboki, xeheki eta kritikoki ikertzeko moduan egongo direnak. Oraingoz, zentro eta ikertzaile ‘ofizialik’ ezean, nahikoa da gure arbaso hurbilekoek eta gure garaikideek askatasunarekiko eman diguten maitasun-sentimendu sendoa, gu “kateak ez ditugula nahi” ziur egoteko: ez zaizkigu gustatzen.
ORREAGA O EL ORIGEN DE NUESTRO ESTADO
Revista BERTAN de la Diputación de Gipuzkoa "Burdin Aroko herri harresituak Gipuzkoan" Xabier Peñaver y Sonia San José |
El cronista franco Gregorio Tours (s. VI): "Los vascones descienden rápidamente, monte abajo, a la ladera, destrozando aldeas en tierras de vid y otros cultivos, incendiando bogares, robando ganado y tomando gente cautiva..." (Anales de Historia Eclesiástica de los Francos lib. 9, cap. 8, núm. 7). |
El mito del baskón bárbaro o salvaje lo explicaba Joxe Azurmendi, tal y como lo recogemos en este artículo: Crónica de Fredegario (quod more solito sicut semper fefellerunt Vascones). Junto a eso tenemos las letanías de los Reyes: Vasconias depredatur; Pampilonam capit; partem Vasconiae occupat; Vascones una expeditione vastavit; Vascones humiliavit; cum omni exercitu Vasconiae partes feroces Uvasconum gentes debellaturus aggrediens etc. https://lehoinabarra.blogspot.com/2020/08/euskaldun-basatiaren-mitoael-mito-del.html |
Eneko Aritza Ximeno coronado rey tras la Segunda Batalla de Orreaga en el año 824 mediante un pacto |