LA VILLA NABARRA DE SAN SEBASTIÁN-DONOSTIA

LA VILLA NABARRA DE SAN SEBASTIÁN-DONOSTIA

AITZOL ALTUNA ENZUNA


Teixeira 1634

LA POBLACIÓN ANTERIOR

En la comarca de marismas del río Urumea o Hurumea según aparece escrito en los primeros documentos, existían varios núcleos poblados, uno en la bocana del río a ambos lados y otro no muy lejos en el Antiguo, que son los que configuran la villa donostiarra actual. 


La creación de la villa amurallada de San Sebastián en el monte Urgul, fue sobre un pequeño puerto de pescadores, pero existía también en el barrio del Antiguo, un monasterio que se llamaba San Sebastián de Hernani y luego San Sebastián del Antiguo que parece dar nombre a la villa al otro lado de la bahía, en Ondarreta. 


Existía por tanto una población al pie del monte Urgull entre las iglesias de Santa María del Coro (Koruko Ama) y de San Vicente. Así se desprende de la falsificación del documento escrito hacia 1197 atribuyendo en el año 1014 al rey Sancho III el Mayor y a su mujer la reina Toda la donación al obispo y abad Sancho así como al monasterio de Leire del monasterio de San Sebastián y su parroquia, en los confines de Hernani, y la "villa" de Izurun, con sus iglesias de Santa María y San Vicente y sus cubilares de Irurdita, Anaizoz, Albizungo, Ancieta, Zurzaiate, Bagozu, Larraburu y Loizta. 

"in finibus Ernani ad litus maris illan uillam quam antiqui dicebant Izurun cum ecclesiis suis scilicet beate Marie monasterium unum quod dicitur Sancti Sebastiani, cum parrochia sua, et et Sancti martiris Vincentii".


En este documento se dicía que Sancho el Mayor donaba las tierras de San Sebastián "como las tuvieron nuestros antecesores y nosotros hasta hoy". 

Ermita de Nuestra  Señora de Loreto y Torreón del Antiguo (1875)
Debajo la padura de Amara

El rey de Nabarra Pedro I en 1104 confirmaba al abad Raimundo y al monasterio de Leire la iglesia de San Sebastián, situada junto al mar en los confines de Hernani y dada a Leire por el rey Sancho con todas sus pertenencias, y añade la pardina  de Oroztegui con las aguas del Urumea "In primis dono et confirmo illam ecclesiam Sancti Sebastiani que est in litore maris in finibus Ernani, cum sua uilla" (texto completo en el ANEXO).


R. Izaguirre en su artículo “Historia y Toponimia donostiarras”, cree que el monasterio de San Sebastián "in finibus Ernani, ad litus maris" habría sido fundado "al servicio de los peregrinos, en la tierra de Hernani y en la orilla del mar, en la ruta extrema de la costa de San Marcial de Alza y San Pedro de Igueldo, entre dos ríos sometidos al juego de las mareas, siempre obstáculos al caminar".






Según este autor, las fechas podrían ser entre los años 827 y 1014 (J.L. Orella Unzue). Lo que sí es cierto, es que este monasterio estaba en la Ruta Xacobea inicial, el de la costa. 

El camino de la costa se usaba sobre todo al principio, siglos IX-X como señaló el historiador español Menéndez Pidal, antes de ser trasladado al interior en el siglo XI por Sancho III el Mayor, alejado ya el peligro musulmán.









Este proceso arrancó en Donostia/San Sebastián, dividida en tres asentamientos. En torno al actual palacio de Miramar, en lo que luego sería el barrio de El Antiguo, existía una modesta aldea, fundada tal vez en época de Sancho el Mayor, que pasaría bajo dependencia del monasterio de Leire. 

Al mismo tiempo, al pie del monte Urgull, se formó un enclave de pescadores y de apoyo a la navegación de cabotaje, que para 1197 recibiría la calificación de burgo, lo bastante desarrollado como para admitir dos iglesias urbanas: Santa María y San Vicente".



Basílica de Santa María o de Koruko Ama
Iglesia de San Vicente
 
"Sus inicios son difíciles de determinar, si bien las dataciones del nivel más antiguo de enterramiento en el convento local de Santa Teresa nos llevan al siglo X. Una tercera área correspondería a la llamada pardina de Yzurun, un paraje boscoso situado en el curso bajo del Urumea  ("Síntesis de la historia de Gipuzkoa" Álvaro Aragón Ruano e Iker Echeberria Ayllón -2017-).

LA CREACIÓN DE LA VILLA DE SAN SEBASTIÁN-DONOSTIA 

Puerto y villa de San Sebastián en 1615. Detalle del óleo El paso del rey de Las Españas Felipe III por la Villa de Donostia-San Sebastián (Real Monasterio de El Escorial), arriba y abajo


Fue Sancho VI el Sabio de Nabarra quien dio el primer fuero marítimo europeo sobre el año 1180 a San Sebastián, basado en el de Estella-Lizarra. La villa amurallada se fundó en la zona de Urgul, en la actual Parte Vieja donostiarra. En la misma comarca de marismas, existían otros dos núcleos poblados, uno en el río Urumea y otro en el Antiguo, que son los que configuran la villa donostiarra actual.

Sancho VI el Sabio (Atarrabia-Villava)

Este fuero marítimo de "Sant  Sebastián", tenía leyes  de regulación municipal como todos y, además, un Código de Comercio y Navegación, el cual, es anterior al de "Llibre del Consular del Mar y Orden" de 1258 de Barcelona.


Este código de comercio marítimo, sería contemporáneo a los famosos rollos "Roles" de Oloron aquitano-franceses, que ya se aplicaban Baiona, pero que no son un fuero de villa como vamos a ver.

Por tanto, el fuero de San Sebastián, es el fuero de una villa marítima más antiguo de Europa y el segundo Código de Comercio Marítimo.

Sancho VI el Sabio

Realmente, los Roles de Oloron, eran sentencias de un juez y no un texto jurídico al uso. Iñaki Bazán en su trabajo sobre piratería publicado por Itsas Museoa Museo Naval (2006), comenta que: 

"Precisamente en el comercio marítimo fue donde antes se comprobó la necesidad de someter las costumbres a formas más precisas de derecho escrito; así surgieron las primeras compilaciones de observación general. En la fachada Atlántica francesa y en el golfo de Vizcaya la compilación que se aplicaba era la de los denominados Rooles de Olerón, supuestamente redactados en el siglo XII por un notario del tribunal de la isla de Olerón (frente a La Rochelle) que registraba sus sentencias en rollos de pergamino, de ahí su denominación (desde 1152)"

La isla de Oleron está justo al norte de la desembocadura del río Garona, donde acababa el ducado de Gascuña, invadido en el siglo XI por Aquitania. El ducado de Gascuña formaba parte del reino de Nabarra con Sancho III el Mayor, del cual creó y desagregó el vizcondado de Lapurdi. 
Castillos nabarros en Gipuzkoa, Iñaki Sagredo Garde
De los 13 castillos nabarros de realengo en Gipuzkoa damos sus datos en: 
LEHOINABARRA: TRECE CASTILLOS NABARROS DE GIPUZKOA



Sigue comentando Iñaki Bazán, que estas mismas leyes francesas pasaron a la corona de Castilla, pero ya con Alfonso X el Sabio en el año 1266, versión castellana conocida como Fuero de LayronOtros Estados, como Suecia y Dinamarca, tradujeron y adaptaron los Rooles de Olerón a través de las denominadas leyes de Wisby. 

El Fuero de la villa Nabarra de San Sebastián-Donostia, incluye el primer seguro mutuo peninsular, el cual traducido al castellano dice: "Artículo 10. Si sucediese que alguna nave naufragase en término de San Sebastián, los mercaderes de la nave recuperen la nave y todas sus mercancías, dando diez sueldos y su lezda (impuesto pagado sobre las mercancías), según se ha dicho más arriba", lo que supone la primera ley de una mutualidad conocida en la península.


Otras compilaciones con disposiciones generales emanadas de la jurisprudencia, pero en el ámbito del Mediterráneo, fueron las de Florencia (1301) o Pisa (1305). Gracias a ellas y a su parecido, se pudo mercadear por toda Europa desde el Atlántico al mediterráneo con seguridad jurídica, lo que trajo una rápida prosperidad a San Sebastián-Donostia desde su fundación, gracias a sus fueros y su Código de Comercio.

Sello concejil de Donostia-San Sebastián del siglo XIII



En el fuero de la villa de San Sebastián-Donostia, nos hablan por primera vez de los impuestos sobre el hierro:
"-Y la caloña (impuesto) del hierro es: la tercera parte del rey, y otra tercera parte del almirante, y otra tercera del alcalde".
 (Notas acerca del fuero de San Sebastián: su expansión, vigencia y modernidad y análisis de sus textos" Maria Rosa Ayerbe Iribar).

Sin embargo, el alfoz o comarca que dio Sancho VI el Sabio a la nueva villa fue mucho más extenso y llegaba hasta Hondarribia: "Doy a los pobladores de San Sebastián, desde Undarabia hasta el Oria, de arenga hasta San Martín de Arano, todo lo que poseo dentro de aquel término, y todo lo que allí sea de realego". 
Luis Paret, el puerto de Pasaia (Donibane y San Pedro) a finales del siglo XVIII
Pasai Donibane 1823, Barón Taylor
Fortificación del siglo XVI cuando Pasaia era parte de San Sebastián que se quemó en 1835 y que desapareció totalmente en 1867. En la coma de la loma se observa también el fuerte de la Primera Guerra Foral o Carlista llamado de Lord Hay. Litografía de Day&Hagde sobre dibujo de Hornbrook, Londres 1837


La villa fue repoblada con gascones baioneses tras la toma de Aquitania del vizcondado nabarro de Lapurdi en 1193, cuyo idioma aún se conservó hasta el siglo XX en la villa donostiarra y en Pasaia, en cuya toponimia está muy presente: Polloe, Urgul, Aiete etc.

Vista de San Sebastián del mapa de Romain de Hoogue Carte nouvelle de la mer Mediterranée…, editado en Amsterdam en 1694. Está el paisaje urbano distorsionado. La curiosidad es una escena de arponeo a una ballena a los pies del monte Urgull en el pie del cuadro.

La comarca donde se creó la villa de San Sebastián, no pertenecía a la tenencia de Gipuzkoa o Iputz, sino a la de Hernani, a la que se agregaron nuevas comarcas hasta abarcar desde el río Urumea al Bidasoa y conformar una nueva Tenencia con el alfoz o comarca dada a la villa de San Sebastián, poblaciones actuales de: San Sebastián, Renteria, Lezo, Hondarrabia y Oiartzun (después se creó Pasaia).

Mapas de Eneko Del Castillo con las diócesis dentro del reino de Nabarra, s.IX-XI
La Diócesis de Armentia-Alaba fue sustituida por la de Nájera-Calahorra-Santo Domingo de La Calzada, la de Baiona alcanzaba tierras gipuzkoanas y alto nabarras hasta 1567. Cada una de las tres tenencias de la actual Gipuzkoa, pertenecía a una diócesis diferente y a un pueblo euskaro prerromano diferente (karietas, bardulos y baskones de Oeste a Este). Para más información: https://lehoinabarra.blogspot.com/2020/04/hasta-donde-llego-la-diocesis-nabarra.html

Pertenecía la nueva comarca o alfoz a la diócesis de Baiona, que era prácticamente el Vizcondado de Lapurdi. 

Las noticias que se tienen es que el vizcondado de Lapurdi nació, además de abarcando la provincia actual, con territorios hoy gipuzkoanos de Oarso aldea, así como otros hoy alto nabarros: Alto Baztan (Maia, Elizondo, Irurita, Azpilikueta), Cinco Villas (Bera, Lesaka, Etxalar, Iantzi y Aranaz), Valle de Lerin (Sunbilla, Zubieta, Donamaria, Bertiz y Nabarte) y además parte de Baja Nabarra (Arberoa, Orzaize, Garazi y Baigorri), todos ellos del pueblo prehistórico de los baskones según el historiador bajo nabarro Manex Goyenetche (1942-2004, Historia General del País Vasco Tomo I).

Eneko Del Castillo, blog Nabarlur

La diócesis de Baiona casi coincide en el tiempo, pero el vizcondado parece ser anterior, pues la diócesis se sabe que existe al menos desde 1105 y los primeros vizcondes de Lapurdi son nabarros descendientes de Sancho Abarka a través de su hermano, pero el vizcondado lo creó Sancho III el Mayor en el siglo XI. La ciudad de Baiona pertenecía al obispado y el puerto al vizconde.


En el trabajo "De Ipuzkoa a las Hermandad de las Villas de Guipuzcoa s.VI-XV" J.A. Lema Pueyo -2017- comentaba:

“Para fines del siglo XII se había establecido un mapa diocesano que no cambiaría substancialmente hasta entra­do el siglo XVI. Era un espacio fragmentado, puesto que el territorio se dividía en tres grandes áreas. La primera, en su extremo nororiental, comprendía la des­embocadura del Bidasoa y el valle de Oiartzun, formando el arciprestazgo de Hondarribia, que, a su vez, pertenecía a la diócesis de Baiona". 

Por tanto, parece que la actual villa de San Sebastián, no estaba dentro del vizcondado de Lapurdi, el cual, se extendería hasta la bahía de Pasaia, donde empezaría, hasta la fundación de la villa de San Sebastián, la tenencia nabarra de Hernani.


TRAS LA CONQUISTA Y OCUPACIÓN CASTELLANA

Tras la conquista de 1200 de la Nabarra Occidental donde el tenente nabarro de San Sebastián,  Juan de Bidaurre, hizo una defensa heroica de la plaza, el rey de Castilla dio carta de villa a Hondarrabia en el año 1203, con casi todo el alfoz de San Sebastián hasta la bahía de Pasaia (el arciprestazgo de Hondarribia). 

Pasai Donibane

Plan Du Port Du Passage En Espagne : située dans la Province de Biscaye sur lÒcean entre Fontarabie et St. Sebastiaen ... [Material cartográfico] / Inselin sculps.
Otros autores Fer, Nicolás de (1646-1720)
Inselin, Charles, grab.
Fecha 1705
Publicación A Paris : Chez le Sr. de Fer dans l'Isle du Palais a la Sphere Royale avec Privilege du Roy, 1705

En el Tratado de Vitoria del 1 de enero de 1256, Alfonso X de Castilla y Teobaldo I de Nabarra, acordaron que el rey de nabarra debía de prestar homenaje al castellano por las plazas de Hondarribia y San Sebastián "las cuales debía de poner en sus manos un año después", según relata la Gran Enciclopedia de Navarra, cosa que no cumplió.







Las otras localidades del alfoz del fuero de San Sebastián, irán separándose de Hondarrabia con el paso de los años, empezando por  las villas de Renteria y Oiartzun en el siglo XIV, siguiendo por Irun en 1766, Pasajes de San Juan en 1770 y finalmente Lezo en 1833, tal y como explicamos en: https://lehoinabarra.blogspot.com/2014/07/hondarrabia-irrendeta.html

Para conocer el origen de Gipuzkoa se puede leer:

https://lehoinabarra.blogspot.com/2014/07/gipuzkoanos-de-nabarra.html










Fotomontaje de San Sebastián-Donostia https://www.diariovasco.com/san-sebastian/viaje-virtual-donostia-20220728101836-ga.html#imagen3antes de su quema y asesinato masivo de sus vecinos por los anglo-portugueses con el consentimiento-orden de los militares españoles e ingleses, Generales Castaños y Wellington, el 31 de agosto de 1813 https://www.diariovasco.com/v/20120704/cultura/libro-revela-malaria-asolo-20120704.html
El asalto fallido a la brecha. Del cómic "La gloria impune, San Sebastián 1813". [itsasgora edizioak](http://itsasgoraedizioak.blogspot.com.es/)


ANEXO I

Pedro I de Nabarra en el año 1104

Karta de Sancti Sebastiani

(I)n nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hec est carta donationis siue confirmationis quam facio ego Petrus, gratia Dei rex Aragonensium ac Pampilonensium, domino Deo Salvatori Leierensis cenobii et sancte Marie sanctisque martiribus Nuniloni atque Elodie quarum corpora ibidem requiescunt, et dompno Regimundo abbati ceterisque fratribus presentibus et futuris ibidem Deo seruientibus.

In primis dono et confirmo illam ecclesiam Sancti Sebastiani que est in litore maris in finibus Ernani, cum sua uilla, cum suis terminis et pertinenciis omnibus, terris, montibus et uallibus, planis, arboribus pomiferis et inpomiferis, cum suis etiam maritimis, pascuis, censibus, quemad-modum rex Sancius Pampilonensium quondam predicto monasterio Sancti Salvatoris cum uniuersis que diximus dedit atque confirmauit pro anima sua ad proprium alodem eternaliter possidendum. Super hec autem addo ego prefatus rex Petrus et dono illam pardinam que uocatur Oroztegui, cum suis terminis et appendiciis omnibus, terris cultis et incultis, pascuis, arboribus fructiferis et infructiferis, et cum illa aqua que dicitur Urhumea, que est pertinencia de Oroztegi.

Hec omnia que dicta sunt, laudo, dono et confirmo ego rex Petrus Deo et Sancto Saluatori Leierensi monasterii et sancte Marie et santis uirginibus suprascriptis ad alodem propium in perpetuum habendum, propter remedium anime mee et parentum meorum et propte premium uite eterne. Si uero, quod absit, aliqua persona uenerit contra istam cartam ad disrumpendum uel inquietare presumpserit, iram Dei incurrat, habeat partem cum Datan et Abiron quos absorbuit terra, et cum luda traditore sitque in die iudicii dampnatus.

Facta carta hec un era M.C.XXX.VIII. Regnante supradictio misericordia Del rege Petro in Aragone et in Osca et in Pampilonia. Ildefonso impertore in Toleto et in tota Castella. Episcopo Petro in Irunia. Episcopo Stephano Ueiliz in Exauri. Senior Lope Enecones in Aoiz. Senior Scemeno Fortunio-nes in Uart (signo). (Firma de Pedro I en caracteres árabes).


MARTIN DUQUE, Documentación medieval de Leire, nº 188. MARTINEZ DIEZ, Guipúzcoa... n° 20 y pp. 89 a 92.

San Sebastián por Joris Hoefnagel en el siglo XVI y publicado en la obra Civitates Orbis Terrarum (Wikipedia)


ANEXO II


Falsificación hacia el año 1197 atriuyendo al rey Sancho el Mayor y a la reina Mayor la donación al obispo y abad, Sancho, y al monasterio de Leire del monasterio de San Sebastián y su parroquia, en los confines de Hernani, y la villa de Izurun, con sus iglesias de Santa María y San Vicente y sus cubilares de Irur-dita, Anaizoz, Albizungo, Ancieta, Zurzaiate, Bagozu Larraburu y Loizta. Su fecha, 1014, abril 17.


In Domini nomine. Hec est carta testamenti quam ego Sancius gratia Dei rex, facio una cum coniuge mea regina domina Maiora, ad honorem Dei. Magnus quidem est titulus donationis in quo nemo potest actum largitatis irrumpere, ut et donatori uigor crescat amoris et bene pariendi uotum acumulet muneris, et quod prona uoluntate offertur, libenter debet amplec-ti. Obinde nos supranominati, nulla cogente necessitate sed solo desiderio et spe uite eterne ac metu infernalium penarum, uenientes in Leiorense monasterium quod est hedificatum ad nomen et gloriam mundi Saluatoris et beate Marie eiusdem genitricis, ubi cum perpetua felicitate requiescunt corpora sanctissimarum uirginum et martirum Christi Nunilonis atque Alodie, corpus quoque sancti Uerile eiusdem loci abbatis, et aliorum plurimorum sanc-torum reliquie, in quo etiam sepulta sunt nostrorum predecessorum corpora parentum, regum et episcoporum et multorum aliorum fidelium quorum spi-ritibus a Deo quandoque tribuatur requies sempiterna, damus et offerimus ipsi Deo et sanctis prenominatis et monasterio Leiorensi et uobis, spirituali patri et magistgro nostro dompno Sancio episcopo, et monachis in eo habitantibus in Dei seruitio presentibus et futuris, in finibus Ernani ad litus maris illan uillam quam antiqui dicebant Izurun cum ecclesiis suis scilicet beate Marie monasterium unum quod dicitur Sancti Sebastiani, cum parrochia sua, et et Sancti martiris Vincentii, cum illo cubilare de Irurdita usque Anaizoz, cum illo cubilare de Anaizoz usque Albizungo, cum illo cubilare de Albizungo us-de Zurzaiate usque Bagoçu Larraburu, cum illo cubilare de Bagoçu Larraburu usque Loizta, cum illo cubilare de Loizta usque illa freça de Zopite, de illa freça de Zopite usque ad litus maris, cum terris et pomeriis et piscariis maritimis, et montibus et collibus, uallibus et planis, censibus et pascuis, decimis, primitiis et oblationibus, et cum omnibus omnino pertinentibus eidem mo-nasterio terminis in circuitu, in mari et extra mare, sicuti habuerunt et tenue-runt antecessores nostri et nos usque hodie, ita ut ab hodierno die et deinceps a nostra et hominum omnium sint pretaxata potestate ab integro prorsus ablata atque in prescripti monasterii Leiorensis et nostrum et omnium monacho-rum presentium et futurorum ibi Deo seruientium obsequium perhenniter confirmata. Nec presumat aliquis ex successoribus nostris in illa pardina de Izurun siue in aliis terminis quos superius nominauimus, nouum aliquid construere, uillam, monasterium, castrum uel ecclesiam, quod non sit ad uestrum uestrorumque successorum seruitium uel placitum, sed sicut iam diximus, pro remedio animarum nostrarum et pro anima Michaio regis cum omni integri-tate uobis eam deliberauimus tali conditione ut quicquid inde facere uolueri-tis, in uestra potestate sit uel considerantia usque in finem seculi.

Ego quoque Santius, beneplacito Domini non meo merito episcopus iam supranominatus, celsitudinis uestre simplicitati congaudeo et plus de sa-lute uestra quam de utilitate nostra letatus, oblationem regalem tamquam mirabile donum benigne suscipio, et gratias ago cum omni grege monacho rum mihi commiso, offerens et ipse uobis meam et ipsorum omnium orationem non solum presentium sed et futurorum. Quoniam autem non oportet posteris in futurum super his que dica sunt, ne aliquiam patiantur molestiam, prouidere, si quid forte in predictis ecclesiis sancte Marie scilicet et sancti Uicentii iuris episcopalis fuit hucusque, liberum et ingenuum in prescripti Leiorensis cenobii perpetua stabilitate permaneat ius et seruitium. Et coram episcopis ac principibus coramque omni populo omne quod superius scriptum est, pontificali auctoritate confirmo et laudo.

Si quis tamen ex successoribus nostris, quod fieri minime credimus, episcopus, rex, comes, uicecomes, princeps uel alia persona contra hanc scrip-turam regalis siue episcopalis donationis uenerit ausu temerario et que superius diffinita sunt, inquietare et aliter quam difiniuimus contra uoluntate eorum qui in Dei seruitio uixerint in Leiorensi monasterio, ordinare uoluerit, nouerit se anathematizatum et condempnatum a Deo saluatore mundi ad cuius honorem sunt subscripta donatuia oblata, et in seculo futuro cum Dathan et Abyron et cum luda traditore in inferno inferiori aredeat sine fine, amen, amen, amen.

Facta carta testamenti realistic simul et episcolapis in Leiorensi cenobio coral testibus, XV calendar Mai, current era M.L.II.

Ego suprascriptus rex gratia Dei Sancius, qui hanc cartam fieri uolui, nomen meum (signo) hic scribi.

Domina Maiora regina confirmat. Ranimirus proles regis confirmat. Garseanus frater eius confirmat. Gundesaluus frater eius confirmat. Fernandus germanus eius confirmat. Mantius, Aragonensis episcopus, confirmat. San-cius, Yruniensis espiscopus, confirmat. Garsias, Naialensis episcopus, con-firmat. Munio, Alauensis episcopus, confirmat. Iulianus, Burgensis episcopus, confirmat. Senior Garcia Lopez, dominator Arrosta, confirmat. Senior Fer-tun Blasc, dominator Funes, confirmat. Senior Exemen Garçeyç, dominator Sos, confirmat. Senior Exemen Galinz, dominator Nauascoss, confirmat. Se-nior Garcia Ortiz, dominator Liguin, confirmat. Senior Fortun Sanz, dominator Caparroso, confirmat. Garindo Gomiz, armentarius regis, confirmat.


MARTIN DUQUE, Documentación Medieval de Leire, nº 16. MARTINEZ DIEZ, Guipúzcoa..., nº 5 y pp. 28 a 32.

ANEXO III

FUERO DE SAN SEBASTIÁN DE 1180

Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Col. Salvá, ms. 9-22-7, fol. 52-60. Transcrip[1]ción propia. Es la confirmación de 1426 que hizo Juan II a la villa de Guetaria del fuero do[1]nostiarra. Es el texto-base, cotejado con el texto de AGG-GAO CO LCI 4, fols. 72 vto.-76 rº. pu[1]blicado por LACARRA, José Mª y MARTÍN DUQUE, Ángel J., Fue[1]ros de Navarra- I. Fueros derivados de Jaca 1. Estella-San Sebastián, Pamplona: Diputación Foral de Navarra. Institución Príncipe de Viana, 1969, 269-286.

In Dey nomine amen. Ista carta autoritatis et confirmacionis quam ego Sancius, Dey gratia Rex Nauarre, filius Regis Garsie, facio om[1]nibus hominibus, tam maioribus quam minoribus, presentibus et futuris, qui populati sunt et in antea populabuntur in Sancto Sabastiano, placet michi libenti animo et spontanea voluntate quod dono et concedo vobis et succesoribus vestris vonos fueros et bonas costunbres. In primis placet mihi et dono per fuero que non vadant in hostem neque in caualcata; et quod supradicti populatores sint liberi et ingenui ab omni malo fuero et ab omni mala costuma in perpetuum
 
Similiter dono et concedo quod populatores de Sancto Sabuastiano qui per mare ad Sanctum Sabastianum arribauerint uel per terram ad predictam villam cum sua mercatoria venerint, non dent lezdam nec ibi nec in tota mea terra. Hoc solummodo retineo: quod si aliquis de populatoribus ad Vayonam trossellos uel aliquam mercatoriam comprauerint, et per Sanctum Sabastianum transierint ut in alio loco vendan predictam mercatoriam, donet lezdam. Sed si in Sancto Sebastiano vendiderint predictam mercatoriam non det lezdam. Similiter volo et dono per fuero quod proprie naues de Sancto Sabastiano sint franqos et libere et ingenue, quod non dent portague nec lezdam. Sed naues f[o] rans dent lezdam: de vnaquamque naui .X. solidos mee monete; et de vnoquoque trossello quod de naue exinctum fuerit, .XII. denarios de ribaje. Insuper suam lezdam. Set minus terciam partem quam dare per fuero in Pampilona. Extraneus homo donet: de vnaquoque karga de pi[s]cibus .VI. denarios; de vnaquaque karga de cera .VI. denarios de arribaje et suam lezdam, minus terciam partem quam daret in Pampilona; de karga de cubro .VI. denarios; de karga de stagno .VI. denarios et suam lezdam; de karga de plumbo .VI. denarios et suam lezdam; de vnoquoque pondere de corriis .II. denarios; de media traca .I. denarium. Et si minus fuerit nichil donet. Quicumque panem et vinum et carnem ad predictam populacio[nem portauerit, non dent lezdam. Similiter volo et dono per fuero populatoribus Sancti Sabastiani que faciant furnos et valneos et molendinos, et posideant ipsi et omnis generaciones illorum liberos et ingenuos et ut rrex nullam censum non querat in eis. Et dono per fuero ut aliquis non hospitet in domibus per vim nisi voluntate possesores domus, et ut clericus non nauarrus sit populator in populacione nisi voluntate rregis et consilio omnium vicinorum. Quicumque populauerit in Sancto Sabastiano si debitor fuerit non respondeat suo debitori nec ipse nec fideiusor eius vsque ad duos an[1]nos. Quicumque inccuram haberit de populatore de Sancto Sabastiano veniat accipere directum in Sancto Sebastiano. Et si non voluerit accipere directum et pinorauerit pectet mille solidos domino rregi. Si contigerit quod aliqua nauis frangatur in termino de Sancto Sebastiano mercatores nauis recuperent nauem et totas suas mercaturias dando .X. solidos et suam lezdam sicut superius est. Terminatum dono ad populatores de Sancto Sebastiano de Vndarribici vsque ad Oriam et de Arrenga usque ad Sanctum Martinum d’Aran, totum saltum quod omnis habeo in terminum illum et totum quod ibi est sit de rrealengo. Et insuper habeant senper et per totam meam terram pascua et siluas et aqua in omnibus locis, sicuti homines habent qui in circuitu sunt. Et ubicumque populatores de Sancto Sebastiano comprauerint hereditatem uel obtuue rit in termino de Sancto Sebastiano uel foras haueant in paz, liberam et ingenuam sine ullo malo interdicto uel ciso. Et super vnum annum et vnum diem tenuerint sine inquietacione, si quis eis postea inquietate uel tolerate voluerit donet rregi .LX. solidos et insuper comfirmet hereditatem. Similiter dono per fuero quod non faciant bellum nec duelum cum hominibus de foris per nullo plato sed donet testes vnum nauarrum et vnum francum. Et si testes non habuerint donet vnam juram. Et quod nullus sit captus dando firmancas de derecto. Et si derectum non poterit complere, reddere. Et si aliquis de populatoribus cum aliqua femina faciat fornicacionem boluntate muliere non det caloniam nisi fuerit maritata. Sed si forciauerit eam pariet ei uel accipiat uxorem et hoc est pariare. Et si mulier non est digna ut sit uxor illius qui forciauit eam debet illi dare tallem maritum quo bene fuisse honerata ante quam habuisse eam secundum prouidenciam alcaldi et .XII. vicinorum. Et si non voluerit illi dare talem maritum, accipiat eam uxorem. Et si noluerit facere nullum de supradictis duobus, mitat suum corpus in manibus parentum muliere ad suam voluntatem. Si ante ille qui forciauit non est dignus ut habeat illam in uxore, debet illi dare talem maritum unde fuiset honorata ante quam habuisse eam, secundum prouidenciam alcalli et .XII. bonorum bicinorum. Sed si nolluerit uel non poterit hoc facere mittat suum corpus in manibus parentum muliere ad voluntatem illorum. Et si mulier forciata se clamauerit prima uel .II. uel .III. die et prouauerit per veridicos testes faciat ille qui forciauit eam directum supradic[1]tum et reddat regi .LX. solidos. Post tres dies transatos nichill valeat ei. Et si aliquis contra vicinum suum arma traxerit, scilicet, lanceam aut espatam, maçam uel cutelum, pariet mille solidos uel perdat pugnum. Et si vnus occidirit alium pariet .D. solidos. Et si vnus alium cum pugno percusserit uel per capillos aprehenderit pariet .LX. solidos Et si in terram jactauerit pariet .CC.L. solidos. Et si aliquis in domo vicini sui intrauerit uel pinorauerit et pignus traxerit per vim, pariet .XXV. solidos domino domus. Sed fidancia si fuerit bene, potets pignorare sicut est fuerum. Merinus rregis non accipit caloniam de vllo homine de Sancto Sebastiano nisi per laudamentum de .XII. bonis bicinis. Et nullus ex hominibus de Sancto Sebastiano valet ad judicium in vllo loco nisi intus in Sancto Sebastiano. Et si homo de Sancto Sebastiano fuerit in ueterus foris in aliquo loco et homo de foris habuerit rancuram de illa veniat cum eo ad Sanctum Sebastianum et accipiat directum ad forum de Sancto Sebastiano quie non volo ut accipiat directum alcaldis de foris. Et si aliquis falsam mensuram uel pensum uel cubitum uel cordam tenerit pariet rregi .LX. solidos. Et nullus homo possit esse ingenus contra francos de Sancto Sebastiano de aliquo debito. Omnes de foris ex quo intus fuerit in Sanc to Sebastiano propi maliuolenciam aut homicidium quod habeat contra allium non sse debeat procura, uel nulla arma asmoluda non debet mille solidos. Et si omnes populatores leuauerit et occiderit illum qui alterum percusserit non est ibi calonia. De orto Si ortus aut vinea portas habuerit .XXV. solidos domino vinee aut orti, si per se metipsum post ipsum distringere. Sed si per se metipsum non potest ipsum distringere medietas colunie erit dominis ville, et altera medietas cuius vinea erit aut ortus. Et istam columpniam dabit ille qui per vim in vinea aut in ortu intrauerit, et hoc que per vim rapuit, redat domino. Et si quis vineam aut ortum ubi porta non fuerit per vim intrauerit donet .V. solidos domino vinee aut orti dabit, et hoc quod rapuit reddat. De molendino Si quis intrauerit molendinum per vim reddat .XXV. solidos domino molendini, aut rregi .XL. solidos De orto et de vinea Tamen si aliquis furatus fuerit in domo aut in orto atque in vinea habet ibi calopniam si potest prouari .LX. solidos domino ville, et latro debet redere furtum, sed tercium forti domino domus, et amicaturas [res tozizas aut tres solidos. De arbore inciso Si quis inciderit arborem bicini sui per vim de orto aut de vinea clausa .XXV. solidos, et debet reddere similem arborem in eodem loco, eciam debet reddere fructum vnius cuiusque anni quem arbor incissa deferebat domini arbore donec arbor sit nutrita uel leuauat fructum. Si in binea plana arborem inciderit aut in campo .V. solidos. Et facit ditas conueniencias. Et si quis sarmentum aut bimen inciderit in aliena vinea, de primo sarmento aut de prima vimine pariabit .V. solidos, et de omnibus aliis de unoquoque .XIIm. denarios. Et si aliquis coligerit caules in die sine clausione pariet .V. solidos et reddit hoc quod perdidit. Et si clausum fuerit .XXV. solidos. Et si non potest probare cum testimonias debet jurare illo qui negat. Et si voluerit qui probat potest illum tornare per vatalam. Et si custos vinearum aut camporum vide rit aliquem intrantem in vinea aut pacentem campos, custos probabit cum suam jura et alius dabit calompniam. Sed si custos vinee fuerit verberatus in die, si non potuerit probare per testes accipiat juram de illo de quo facit querelam. Si uero nocte verberatus fuerit, leuabit ferrum ille de quo fuerit querella; si non fuerit gerematus pectabit custodi vinee .XL. solidos. De domo Si aliquis homo intrauerit nocte aliquam domum postquam porte erunt clause et domus ignis erit extinctus et homines jacuerint, et senior domus aut sua famillia audierint illam et voluerint illum prendere, et ipse qui intrauit domum se voluerit defendere an fugere et in deffenssione illa erit mortuus non debent inde homicidium pariare. Tamen si capiunt illum viuum non debent illum interficere postea sed senior domus potest illum facere redimere si viuus fuerit captus, et rredempcio illa erit sua tota. Sed reddere debet homine bajuli senioris ville, et senior domus potest illum dimittere. Si non accipiat ab eo redempcionem non habet senior ville calumpniam super seniorem domus. Tamen si dimisserit illum et postea latro fecerit inde clamum de capcione illa senior domus non debet illi rrespondere. Et si aliquis ex paren[1]tibus interfecti dicet illi qui homine interfecit: «tu occidisti parentem meum allio modo et non in domo tua», interfector debet jurare et saluare per ferrum quod sit interfecit illum nocte in domo sua, non per aliam maluicionem nunquam perbaleat. [Et] in terxsent inde sanus et illesus a ferro parentes debent firmare, et ille non debet homicidium dare. Sed possunt face[re bellum si ambobus placet. Sed hoc non est forum. Hec capitula ex parte nostra fuere inbenta. De homine mortuo Si quis moriatur et non fecerit testamentum ad obitum mortis et remansserint filii parui et mater diccit alium maritum, parentes filiorum possunt partire et cognoscere partem filiorum patris et dare firmas et accipere. Et si mater voluerit tenere filios suos cum honore et habere debet dare mater bonas fidancias parentibus filiorum, quod quando filii peruenerint ad perfectam hetatem reddat illis predictum honorem et haberum. Et si inter erint filii habuerint illam hereditatem et honoren et auero debet tornare vnde venit parentibus suis. Et si filii faciunt donachiuum antequam prebeniant ad etatem .XII. annorum non habeuit stabilitatem. De hereditate auuolorum non posset facere donachiuum nisi solummodo vnam vineam aut vnam terram aut vnam domum, scilicet, duas domos aut tres hereditates, in duas hereditates. Et hoc filio aut filie sue. Sed bene potest dare in docte filis atque filiabus suis quando acceperint filii vxores aut filie maritos. Si quis facere voluerit donachiuum de causis auulorum et non habuerit nisi solummodo vnam casam, non potest inde facere donachiuum. Sed bene potest inde dare pro anima sua clericis aut ecclesiis uel parentibus. De locacione Si quis locauerit domum de aliquo probo homine ville, et si ipsam dominus se boluerit mutare in illam domum, qui locauit domum exiat de domo et reddat precium seniori domus de quanto estetit in illa domo. Sed si salarium atque peraliarum aut orreum aut aliqua vasa locauerit inde relinquat illa usque ad suum terminum. Tamen si ille qui domum locauit vult iIherusalem aut in aliam praeterram aut villam causa excomunicacionis, dabit precium de quanto stetirit. Sed si uult stare in villa in allio loco aut in villa vxore ducere, et vxor domum habeat, ideo dominus domus precium suum non perdat. De falso testimonio Si aliquis exierit aut fecerit falsum testimonium et alius potuerit illum probare inde cum testimoniis aliis, postquam vnus annus et dies vnus erit transactus, emendabit cui perdere fecit totam perditam. Et qui fecit testimonium et mercedem senioris terre erit. Sed si cum testibus non potest probare, per duellum potest se saluare. Et si vitus de duelo emendabitur sicut supra scriptum est. Sed si duelum vincere, ille qui probat dabit quingentos solidos de calumpnia et erit homicida de illo que probare boluit et de parentibus suis. Sed si in anno ille non apelauit, numquam amplius respondeuit nec ille amplius audebit illum appellare; et si quod faceret, calumpniam daret .CC.L. solidos. De marito Si maritus ille moria[1]tur et habet inde filios et postea vult ducere alium maritum, mulier illa debet partire totum quantum examplauit cum suo marito primo cum filiis animo et honore, per medietatem. Et si mulier habet hereditatem aliam, aut de patrimonio aut aliquo modo, antequam duxisset maritum, non dabit inde porcionem filiis. Et si est causa quod prendat duos maritos aut tres, et de omnibus habuerit filios, et filii interim non demandabunt partem et mater adhuc ducit alium maritum et tunc venient filii et quisierint illi partem, dabit vnicuique filiorum partem de examplamento quod fecit cum patribus suis; de allia causa non. Et si filii parue etatis aut magne unolunt partire, mater non potest illo inde destringere. Et [si] filii volunt partire bene possunt distringere matrem cum justicia regis. Et [si] filii sunt parui et pater eorum ad hobitum suum fecit cauecaleros, illii cauecalari potets partire et dare firmas si volunt, et eciam vendere et inpinorari hereditatem ad opus filiorum, et habenit stabilitatem. Et cauecalari potets distringere matrem pro filis, et mater non potest distringere cabecalarios. Et si euenit causa quod mater diuidat forte aut non diuidat, si voluerit facere de hoc quod illo pertinet aliquot donachiuum suo marito aut quolibet, illud donachiuum, si dat inde firmas habeuit stabilitatem. Et si venit ad hobitum mortis et facit inde donachiuum de hoc quod illi pertinet, non sunt ibi fidejusores sed solummodo cauecalari, et cauecalari non debent jurare, sed debent dicere de eo et suis animabus: «nos audiuimus et vidimus hoc donachiuum facere». Et si non sunt ibi cauecalari, capellanus parrochie. Et si est causa ut mulier aut homo fuit distintus fortiter ad hobitum, et non erint ibi ominis neque capellanus, si sunt ibi due mulieres legales valeuit ilarum testimonium quem et de cauecalaris. Et si aliquis moritur in hermo loco et erit ibi vnus homo aut vna femina, valeuit testimonium quem ad modum et de cauecalaris. Et si maritus facit donachiuum absque auctoritate mulieris, de hoc quod pertinet mulieri non valeuit. Sed si facit donachiuum de hoc quod sibi pertinet, valeuit. Et si mulier audet facere donachiuum et est in illo loco et tacet sed si non auctorizat non valeuit. Et si mulier viuit et maritus moritur, quamuis sit ibi filius, quantum mulier volu stare in biduitate erit domina et potentissima de toto illo habere et de honore. Et si mulieris stantis in biduetate habet filiastros et filiastri non diuiserint cum auolorum parte partem illorum, mater habeat filliastrum illum in onore et in abere et quantum exampliauit de illorum matre cum illorum patre aut quam duxisset istam alliam uxorem. Sed in parte patris, quantum mulier uult stare in viduytate non habebunt partem in illo honore, sed solum habere mobile dibideret. Et ipsam manente in viduetatis non potest vendere nec mitere in pinius illum honorem de filiastris. Sed hoc quod pertinet filiis uel filiabus suis potest vendere et inpignorare se neccesse est sibi et nescessitas illa sit nota a parentibus uel a vicinis; et eciam per famem fillios suos potest vendere. Si filius rremanserit paruus, peruenerit ad perfectam etatem et queserit mater partem de illo honore et de honore sui matris, de hoc quod erit patris habebit partem in parte patris. Et si filius dixerit: «plus habetis de meo patre», et mater dixerit: «non», fillius potest inde habere vnam juram de sua matre. Et si cauecalarii uult partire et auuolus partit pro suis nepotibus et dat fidancas et acepit filios auctorizando, valebit et habebit stabilitatem. Et quando venerint filii ad particionem debent filii partire, et pater et mater debent eligere in omnibus hereditatibus. Et si aliquis bolebat dare in illa hereditate filiorum locherrum, et mater noluerit illa retinere eundem precium quem et alius, retineat. Omnes populatores Sancti Sebastiani, de quocumque monasterio fuerat, faciant suum lucrum sine latrocinio et tradicione. Nullus homo qui hospitatus erit in aliqua domo Sancti Sebastiani, pro nullo debito nec fidantia non debent illum abstrahere de domo, neque suum abere. Et si maritus uel aliquis homo mostrauerit sigillum regis seniory domus non respondebit illi de hoc. Quicumque fidanciam tenet pro suo abere, querat pignus ad suam fidanciam. Et sy fidanciam mostrauerit pignus motum, quod valeat minus terciam partem, accipiat illi pignus et hoc de tercio in tercium diem. Sed si loco Sancti Sebastiani viuuimus dederitque illi caualum uel mulam aut mulum sine equam viuam. Et si suum auere valet .C. solidos mostrant illi vestiam que valeat .XX. solidos. Et si .L., mostret vestiam de .X. solidos. Et si non potuerit dare pignus sicut est supra scriptum mostret illi sigillum rregis. Et si nollet mostrare sigillum regis in ora obtima vadat cum seniore ville et querat .LX. solidos et mittatur in carcere rregis quousque auer habeat. Et lengeres de illis bestiis sunt .X.VIII. denarios inter diem et noctem. Et si est asinus, .IX. denarios. Et si ipsam fidanciam esteterit in captiuitate vnaquaque nocte pectet .LX. solidos ille pro quo est cabtus. Et si fecerit pectare illud auer reddat illi ad duplum. Et si fidancia se appellauerit ad auctorem usque inducias .V. dies si est in terra regis. Et si est extra, .X. dies. Et si est ad Sanctum Jacobum vnum mensem et vnum diem; ad Sanctum Egidium vnum mensem et vnum diem; et in Iherusalem vnum annum et vnum diem. Et si ad predictos terminos non venerit donet illi suum aver sine interdicto. Et ubi inuenerit pignus de sua fiducia quod accipiat illum. De debitorem ad debito rem monstret signum rregis. Et si negauerit accipiat fideiuissorem de directo. Et si manifestum erit paguet illum uel habeat suum amorem. Et si sigillum regis fregerit pectet .LX. solidos. Et [si] nullus homo fecerit testimonium per nullam rem non debet illi falire. Et sy dixerit quod non venerint, debet illi jurare quod non memerant. Et si nullus debitor uel auctor negauerit al demandador suum aber, si poterit probare cum testimoniis ut pectet censsum cum .XV. solidos de calumpnia, et illa medietas calumpnie erit de domino ville et illa medietas seniori cuius est censsus qui seruauit eum. Et si non poterit probare ut accipiat suam juram et donet illi fidanciam ut amplius non requirat aliquid de hoc. Et si voluerit tornare et non crediderit per suam juram, de quocumque auere quod sit de .X. solidos monete rregis amplius ut tornet per forum. Et illi homo qui portauerit ferrum ut sit francus qui no habet ferrum portatum nec sit faber. Et ille homo qui portauerit ferrum aut juret quod non est faber nec unquam lebauit ferrum, neque illi nec aliquis homo uel femina non habet ullam fatilam factam in hoc ferro per quam ille homo perdat suum ius qui querit ipsum auere et juret quod non debet istud auer quod querit. [Et] antequam leuet istud ferrum aut auer istud sit missum in manu fidelis siue in auro siue in argento. Et si ille homo qui leuabit ferrum se ardet quatenus reddat censsum seniori qui querit et pectet .LX. solidos domino ville. Et si se soluat ut probat ille homo qui querebat .LX. solidos domino ville. Et si ferrum non portauerit postquam fidancia est data, ille in quo remanet pectet .X. solidos. Et calumpnia ferri et tercia pars regis et alia tercia pars almirantis et alia tercia alcaldi. Omnis troseli qui beniunt vltra portos ad Sanctum Sebastianum postquam amplius vnius noctis jacuerit det .VI. denarios hospiti suo de hostalaje, et melius troselus det .III. denarios. Et carga de coriis .II. denarios. Et carga de stagno det .II. denarios. Et carga plumbi .II. denarios. Et tota carga de pez quod veniat per mare, de vna nocte amplius det suo hospiti .II. denarios. De carga papiris .VI. denarios. De carga cere .II. de[1]narios. Et de carga de montoni .II. denarios. Carga de daguinnas .II. denarios. Carga de coris vacinis .II. denarios. De carga de boquinas det .II. denarios. De troselis de fustanes si est venditus in domo hospitis sui, det ille qui emit .V. solidos; et si est venditus per peças, det peça vnum denarium. Et corda et sarpillera et troselum de drapos de lana .XII. denarios. Et sy est venditus per peças, de peça .I. denarium, et corda et la sarpillera. Et si est de lino loc .I. denarium. Et del coyre, del quinque det emptor .IIII. denarios. Et de stagni .IIII. denarios. Et de plumbo .II. denarios. Et de moltoninas, si se venderint det emptor de duodena .I. medaliam. Et de coleguinas .LX.I. denarios. Et la penna de conilis .I. denarium. Et de gaths saluages de duodena .I. denarium. Et de gaths domesticos de duodena .I. medaliam. Et la dozena de cerra .II. medaliam. Et de dozena papiris .II. dineros. Et dozena de incenso .II. denarios. De bestia, si se bende en suo hostal .I. denarium; et la silla si es de .V. solidos o minus, et si valet magis de .V. solidos det .XII. denarios. Et si ha[1]bet bast similiter. Et de dozena de uulpinas .I. denarium. Et de .C. es[1]quiros .I. denarium. Et de .C. lebrunas .I. dena[1]rium. Et de la dozena de pequenas .I. denarium. De triça de coriis bouinis .II. denarios, et media .I. denarium ; et de midia eius vnoquoque coris .I. denarium. Et de coriis cerbinus similiter. Et sy hospes uult habere partem in quocumque auere que se vendiere in sua domo potest habere partem si donat medietatem de auere; et si est particeps non accipiat hostalaje. Et ego dono per fuero populatoribus Sancti Sebastiani ut in vnoquoque anno, ad capud anni mutent prepositum alcaldum. Et dono per fuero populatoribus Sancti Sebastiani ut ubicumque sint in mea terra aut in mea curia, accipiant judicium secundum fuerit Sancti Sebastiani